Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD)

Thứ ba - 09/09/2025 03:46

Khái niệm
Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD) là một rối loạn tâm thần đặc trưng bởi sự hiện diện của các ám ảnh (obsessions) và/hoặc hành vi cưỡng chế (compulsions). Người bệnh thường nhận thức được tính phi lý của các ám ảnh và hành vi này, nhưng không thể kiểm soát được, gây ra lo âu và suy giảm chức năng trong cuộc sống hằng ngày.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ hiện mắc OCD trong cộng đồng dao động khoảng 1–3%. Rối loạn thường khởi phát ở tuổi thiếu niên hoặc đầu tuổi trưởng thành và ảnh hưởng đến cả nam và nữ. Nếu không được điều trị, bệnh có thể tiến triển mạn tính, làm giảm chất lượng cuộc sống và hiệu quả lao động.
Nguyên nhân gây ra ám ảnh cưỡng chế
Hội chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế có thể khởi phát từ nhiều nguyên nhân:

- Di truyền: bệnh nhân dễ dàng mắc ám ảnh cưỡng chế hơn nếu gia đình có người mắc bệnh.

- Bất thường từ não bộ: khi chất dẫn truyền thần kinh serotonin ít hơn hoặc nhiều hơn, tâm lý cũng vì thế mà xuất hiện những rối loạn ám ảnh.

- Do ảnh hưởng từ một sự kiện: những sang chấn từ cuộc sống có thể khiến bệnh nhân mắc bệnh (bị bỏ rơi, bị bắt nạt, lạm dụng,…).

- Do tính cách: những người có tiêu chuẩn cá nhân cao cũng có thể mắc ám ảnh cưỡng chế. Trong một số trường hợp, những người có trách nhiệm hoặc có những người hay lo lắng cũng thuộc nhóm đối tượng có nguy cơ mắc bệnh.

Triệu chứng
Các triệu chứng OCD thường được chia thành hai nhóm chính:

- Ám ảnh (Obsessions): là những ý nghĩ, hình ảnh, hoặc xung động không mong muốn , không phù hợp với thực tế , chúng lặp đi lặp lại, gây ra lo âu hoặc khó chịu.Các ám ảnh phổ biến bao gồm:

- Sợ vi trùng hoặc ô nhiễm

- Sợ quên, mất hoặc thất lạc thứ gì đó

- Sợ mất kiểm soát hành vi của mình

- Những suy nghĩ hung hăng đối với người khác hoặc chính mình

- Những suy nghĩ không mong muốn, bị cấm hoặc cấm kỵ liên quan đến tình dục, tôn giáo hoặc gây hại

- Mong muốn mọi thứ đối xứng hoặc theo thứ tự hoàn hảo

- Cưỡng chế (Compulsions): là những hành vi hoặc nghi thức lặp đi lặp lại mà người bệnh cảm thấy buộc phải thực hiện để giảm bớt lo âu hoặc phòng ngừa sự kiện xấu xảy ra.Các hành vi cưỡng chế phổ biến bao gồm:

- Vệ sinh hoặc rửa tay quá mức

- Đặt hàng hoặc sắp xếp các mặt hàng theo một cách cụ thể, chính xác

- Kiểm tra nhiều lần các thứ, chẳng hạn như cửa đã được khóa hay lò đã tắt chưa

- Đếm cưỡng bức

- Cầu nguyện hoặc lặp lại những lời nói trong im lặng

Ảnh minh họa : Triệu chứng của OCD

Tiêu chuẩn chẩn đoán
Theo DSM-5, để chẩn đoán OCD cần có:
- Sự hiện diện của ám ảnh, cưỡng chế, hoặc cả hai.
- Ám ảnh và cưỡng chế gây ra lo âu rõ rệt, mất thời gian (hơn 1 giờ mỗi ngày), hoặc suy giảm đáng kể chức năng xã hội, nghề nghiệp.
- Không do tác động của chất hay bệnh lý khác.
- Không giải thích tốt hơn bởi rối loạn tâm thần khác (VD: lo âu lan tỏa, rối loạn ăn uống...).
Điều trị
Điều trị OCD thường bao gồm:
- Liệu pháp tâm lý: Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT), đặc biệt là kỹ thuật phơi nhiễm và ngăn chặn đáp ứng (ERP), có hiệu quả cao.
- Thuốc: Các thuốc chống trầm cảm nhóm SSRI (fluoxetine, sertraline, fluvoxamine...) là lựa chọn hàng đầu. Clomipramine (TCA) cũng có thể được sử dụng. Liều điều trị OCD thường cao hơn so với điều trị trầm cảm. Tác dụng điều trị có thể mất từ 8-12 tuần để xuất hiện rõ rệt.
- Kết hợp: Trong nhiều trường hợp, phối hợp thuốc và liệu pháp tâm lý mang lại hiệu quả tốt nhất.
- Trường hợp kháng trị: có thể xem xét các can thiệp như kích thích não sâu (DBS), kích thích từ xuyên sọ (TMS)
Tiên lượng
- Nguy cơ tự tử: Khoảng một nửa số người mắc OCD có ý định tự tử vào một thời điểm nào đó. Một phần tư số người mắc OCD cũng được báo cáo có ý định tự tử; sự hiện diện của rối loạn trầm cảm nặng đi kèm làm tăng nguy cơ này.
- OCD liên quan đến việc giảm chất lượng cuộc sống cũng như mức độ suy giảm chức năng xã hội và nghề nghiệp cao. Sự suy giảm này xảy ra ở nhiều lĩnh vực khác nhau của cuộc sống và liên quan đến mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng. Sự suy giảm có thể do thời gian ám ảnh và thực hiện các hành vi cưỡng chế. Việc tránh né các tình huống có thể gây ra ám ảnh hoặc hành vi cưỡng chế cũng có thể hạn chế nghiêm trọng các chức năng.

Ảnh minh họa: Ảnh hưởng do OCD kéo dài

Dự phòng
Không có biện pháp nào phòng ngừa tuyệt đối OCD, tuy nhiên có thể giảm thiểu nguy cơ và gánh nặng bệnh bằng cách:
Phát hiện và điều trị sớm các triệu chứng lo âu, ám ảnh, cưỡng chế.
Tăng cường hỗ trợ xã hội, gia đình.
Giáo dục sức khỏe tâm thần, nâng cao nhận thức cộng đồng về OCD.
Duy trì lối sống lành mạnh, cân bằng công việc – nghỉ ngơi, luyện tập thể dục thể thao.

Tác giả bài viết: Bs. Phan Đăng Khoa

Những tin mới hơn